گاهی بیماری، حادثه یا حتی فشارهای کاری باعث میشود کارگر یا کارمند نتواند برای مدتی وظایف شغلی خود را انجام دهد. قانون کار و تأمین اجتماعی برای حمایت از نیروی کار در چنین شرایطی، امکانی به نام مرخصی استعلاجی در نظر گرفتهاند. این نوع مرخصی نه تنها به فرد فرصت درمان و بهبودی میدهد، بلکه از نظر قانونی نیز مانع از تضییع حقوق شاغل در مدت بیماری میشود. در همین راستا، استفاده از دستگاههای ورود و خروج پرسنل در شرکتها میتواند نقش مؤثری در ثبت دقیق غیبتها، مرخصیها و سوابق کاری کارکنان داشته باشد.
بر اساس ماده ۷۴ قانون کار و ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی، مرخصی استعلاجی از حمایت مالی و حقوقی ویژهای برخوردار است؛ بهگونهای که در صورت تأیید پزشک معتمد و سازمان تأمین اجتماعی، مدت غیبت از کار به عنوان سابقه خدمت محسوب شده و حقوق ایام استعلاجی نیز طبق ضوابط پرداخت میشود.
در ادامه این مقاله، به طور کامل بررسی میکنیم مرخصی استعلاجی در قانون کار چند روز است، مرخصی استعلاجی کمتر از ۳ روز چگونه محاسبه میشود، پرداخت سه روز مرخصی استعلاجی توسط کارفرما تا چند بار در سال تکلیف شده و تفاوت دیدگاه قانون کار و تأمین اجتماعی در این زمینه چیست.
مرخصی استعلاجی چیست؟
مرخصی استعلاجی یکی از حقوق قانونی کارگران و کارمندان است که در صورت بیماری، آسیب جسمی یا نیاز به بستری در بیمارستان، به فرد اجازه میدهد تا مدتی از کار فاصله بگیرد و به درمان بپردازد، بدون آنکه شغل یا سابقه بیمهاش به خطر بیفتد. هدف از این نوع مرخصی، حمایت از سلامت نیروی کار و ایجاد تعادل میان وظایف شغلی و وضعیت جسمی یا روحی افراد است.
طبق قانون کار ایران، مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک و نظارت سازمان تأمین اجتماعی معتبر شناخته میشود. در واقع، پس از ارائه گواهی پزشکی و تأیید پزشک معتمد سازمان، فرد مشمول دریافت غرامت دستمزد از محل بیمه میشود.
نکته مهم این است که مرخصی استعلاجی، برخلاف مرخصی استحقاقی، به دلیل ضرورت درمان و تجویز پزشک صادر میشود و در مدت آن، قرارداد کاری فرد همچنان معتبر است. همچنین روزهای استعلاجی (در صورت تأیید تأمین اجتماعی) به عنوان سابقه کاری و بیمهای در پرونده فرد ثبت میشود.
به این ترتیب، مرخصی استعلاجی نه یک امتیاز شخصی، بلکه یک حق قانونی است که به نیروی کار اجازه میدهد بدون نگرانی از قطع حقوق یا از دست دادن شغل، روند درمان خود را پیگیری کند.
ماده ۷۴ قانون کار و ۵۹ قانون تأمین اجتماعی چه میگویند؟
دو مادهی مهم در قوانین ایران، یعنی ماده ۷۴ قانون کار و ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی، پایه و اساس حقوق کارگران در زمان بیماری را مشخص کردهاند. این دو ماده بهطور مستقیم به موضوع مرخصی استعلاجی و نحوهی پرداخت حقوق در ایام بیماری میپردازند.
طبق ماده ۷۴ قانون کار، مرخصی استعلاجی کارگر، با تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی، به عنوان سابقه کار و بیمه محسوب میشود. این ماده تضمین میکند که کارگر در مدت بیماری از نظر حقوقی و شغلی دچار ضرر نشود و دوران درمان او جزئی از سابقه خدمتش باشد.
از سوی دیگر، ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی تصریح میکند که اگر بیمهشده به علت بیماری قادر به کار نباشد، با تأیید پزشک معتمد سازمان، مستحق دریافت غرامت دستمزد ایام بیماری است. در این حالت، کارگر از روز چهارم بیماری به بعد، حقوق خود را از طریق تأمین اجتماعی دریافت میکند.
به بیان ساده، کارفرما تنها موظف به پرداخت سه روز نخست مرخصی استعلاجی است و پس از آن، سازمان تأمین اجتماعی مسئول پرداخت دستمزد فرد خواهد بود. این تقسیم مسئولیت باعث شده تا از یک سو، کارگر بدون نگرانی از قطع درآمد بتواند دوران درمان خود را سپری کند، و از سوی دیگر، فشار مالی بر کارفرما نیز کنترل شود.
در ادامه بررسی خواهیم کرد که مرخصی استعلاجی در قانون کار چند روز است و آیا برای این نوع مرخصی سقف مشخصی در نظر گرفته شده است یا خیر.
پیشنهاد مطالعه: نحوه محاسبه غیبت و کسری کار + انواع مرخصی در قانون اداره کار
مرخصی استعلاجی در قانون کار چند روز است؟
در قانون کار ایران، برخلاف مرخصی استحقاقی که سقف مشخصی دارد، مرخصی استعلاجی محدود به تعداد روزهای خاصی نیست و مدت آن به نوع بیماری، وضعیت درمان و نظر پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی بستگی دارد. در واقع، قانون عدد ثابتی برای “مرخصی استعلاجی در سال چند روز است” تعیین نکرده است؛ بلکه این مدت بر اساس گواهی پزشک و تأیید تأمین اجتماعی مشخص میشود.
طبق رویه معمول، در صورتی که بیماری کارگر یا کارمند کوتاهمدت باشد، ممکن است تنها چند روز مرخصی کافی باشد. اما در مواردی که فرد نیاز به بستری شدن یا درمان طولانی دارد، سازمان تأمین اجتماعی میتواند با بررسی مدارک پزشکی، مدت استعلاجی را تمدید کند.
ماده ۷۴ قانون کار نیز بهصراحت بیان میکند که تمام روزهای تأییدشده مرخصی استعلاجی جزو سابقه خدمت کارگر محسوب میشود. این یعنی حتی اگر فرد چند هفته یا چند ماه به دلیل بیماری از کار دور باشد، سابقه کاری و بیمهای او حفظ میشود و از نظر قانون هیچگونه وقفهای در اشتغال او به وجود نمیآید.
در بخش بعدی به مورد خاصی میپردازیم که معمولاً برای کارمندان و کارفرمایان سوالبرانگیز است: مرخصی استعلاجی کمتر از ۳ روز در قانون کار و نحوه محاسبه و پرداخت آن.
مرخصی استعلاجی کمتر از ۳ روز در قانون کار
یکی از پرسشهای رایج در بین کارکنان این است که مرخصی استعلاجی کمتر از ۳ روز در قانون کار چگونه محاسبه میشود و آیا مشمول پرداخت حقوق میگردد یا خیر. طبق مقررات فعلی، اگر بیماری کارگر یا کارمند کمتر از سه روز به طول انجامد، این ایام معمولاً بهعنوان مرخصی استعلاجی با حقوق از سوی کارفرما پرداخت میشود، زیرا تأمین اجتماعی تنها از روز چهارم به بعد مسئول پرداخت غرامت دستمزد است.
در واقع، پرداخت سه روز مرخصی استعلاجی توسط کارفرما در قانون پیشبینی شده و کارفرما موظف است حقوق این مدت را بپردازد. با این حال، نکته مهم این است که این سه روز تنها در صورت تأیید بیماری توسط پزشک و اطلاع بهموقع کارفرما معتبر است؛ در غیر این صورت، ممکن است مرخصی بهعنوان غیبت غیرموجه محسوب شود.
در پاسخ به پرسش “مرخصی استعلاجی ۳ روز در سال” باید گفت چنین محدودیتی در قانون ذکر نشده است. یعنی اگر فرد در طول سال چندین بار دچار بیماریهای کوتاهمدت شود، هر بار تا سه روز نخست بر عهده کارفرما است و از روز چهارم به بعد، سازمان تأمین اجتماعی مسئول پرداخت غرامت دستمزد خواهد بود.
این موضوع باعث میشود که کارگران بتوانند بدون دغدغه مالی، حتی در صورت بیماریهای کوتاهمدت، از حق مرخصی خود استفاده کنند. در بخش بعدی بهطور دقیقتر بررسی میکنیم که پرداخت سه روز مرخصی استعلاجی توسط کارفرما تا چند بار در سال تکلیف شده است و چه شرایطی برای آن در نظر گرفته شده است.
پرداخت سه روز مرخصی استعلاجی توسط کارفرما تا چند بار در سال تکلیف شده است؟
بر اساس ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی تنها از روز چهارم بیماری به بعد موظف به پرداخت غرامت دستمزد کارگر یا کارمند است. به همین دلیل، پرداخت حقوق مربوط به سه روز نخست مرخصی استعلاجی بهصورت کامل بر عهدهی کارفرما است.
اما سؤال اصلی اینجاست که آیا قانون برای این سه روز در طول سال محدودیتی تعیین کرده است؟
پاسخ این است که در قانون کار یا تأمین اجتماعی، سقف مشخصی برای تعداد دفعات پرداخت سه روز استعلاجی توسط کارفرما در سال تعیین نشده است. بنابراین، هر بار که فرد دچار بیماری کوتاهمدت شود و پزشک مرخصی او را تأیید کند، کارفرما موظف است حقوق آن سه روز را پرداخت کند.
با این حال، تأکید بر تأیید پزشک معتمد و اطلاعرسانی به موقع به کارفرما اهمیت زیادی دارد. در غیر این صورت، کارفرما میتواند مرخصی را غیرموجه تلقی کرده و از پرداخت حقوق خودداری کند.
در عمل، بسیاری از شرکتها و کارفرمایان برای نظم بیشتر، در آییننامه داخلی خود محدودیتهایی برای تعداد دفعات پرداخت سه روز استعلاجی در نظر میگیرند، اما این محدودیتها مبنای قانونی ندارند و صرفاً در چارچوب سیاست داخلی مجموعه قابل اجرا هستند.
بنابراین، میتوان گفت قانون کار و تأمین اجتماعی با هدف حمایت از نیروی کار، وظیفه پرداخت سه روز نخست مرخصی استعلاجی را به کارفرما واگذار کردهاند تا هیچ دورهای از بیماری—even کوتاه—بدون پشتوانه مالی باقی نماند.
مرخصی استعلاجی در سال چند روز است؟
یکی از ابهامات متداول کارکنان این است که مرخصی استعلاجی در سال چند روز است؟ آیا قانون برای آن سقف مشخصی تعیین کرده یا به تشخیص پزشک واگذار شده است؟
طبق ماده ۷۴ قانون کار، مدت مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی به عنوان سابقه کار محسوب میشود. در این ماده و در هیچ بخش دیگری از قانون، عدد یا محدودیتی برای تعداد روزهای مرخصی استعلاجی در سال ذکر نشده است. این یعنی کارگر تا زمانی که به تشخیص پزشک قادر به کار نیست، میتواند از این نوع مرخصی استفاده کند.
از سوی دیگر، قانون تأمین اجتماعی نیز مرخصی استعلاجی را بر اساس نوع و مدت بیماری بررسی میکند. به عنوان مثال، ممکن است برای یک بیماری ساده چند روز مرخصی کافی باشد، اما در مواردی مانند عمل جراحی، شکستگی یا بیماریهای مزمن، دوره درمان طولانیتر بوده و سازمان تأمین اجتماعی میتواند مرخصی را برای هفتهها یا حتی ماهها تمدید کند.
نکته مهم این است که تمام ایامی که توسط سازمان تأمین اجتماعی تأیید میشود، جزو سابقه بیمه و خدمت کارگر محسوب میشود و در محاسبه بازنشستگی نیز تأثیرگذار است. تنها شرط لازم، ارائه مدارک پزشکی معتبر و تأیید پزشک معتمد سازمان است.
پیشنهاد مطالعه: آموزش نحوه محاسبه حقوق و دستمزد در سال 1404
در نتیجه میتوان گفت که مرخصی استعلاجی در ایران محدود به تعداد روز خاصی در سال نیست، بلکه کاملاً به وضعیت سلامتی فرد و تأیید مراجع پزشکی وابسته است.
در ادامه، بهطور دقیقتر بررسی خواهیم کرد که مرخصی استعلاجی تأمین اجتماعی چند روز است و چگونه سازمان این مدت را محاسبه و پرداخت میکند.
مراحل دریافت مرخصی استعلاجی و مدارک لازم
در بسیاری از شرکتها، فرایند ثبت و بررسی مرخصیها از طریق نرمافزار حضور و غیاب انجام میشود تا اطلاعات مربوط به غیبت، مرخصی استعلاجی و تأیید پزشک معتمد بهصورت دقیق در سیستم ثبت شود و مدیران موفق با نظارت دقیق بر این فرایند، اطمینان حاصل میکنند که حقوق کارکنان رعایت شده و سیستم کاری سازمان منظم باقی بماند. این موضوع باعث شفافیت بین کارفرما و کارمند شده و از بروز اختلافات در محاسبه حقوق یا سابقه بیمه جلوگیری میکند. برای استفاده قانونی از مرخصی استعلاجی و دریافت حقوق ایام بیماری، کارگر یا کارمند باید چند مرحله ساده اما مهم را طی کند:
-
مراجعه به پزشک و اخذ گواهی پزشکی:
اولین قدم، مراجعه به پزشک متخصص یا پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی است. پزشک مدت لازم برای استراحت و درمان را در گواهی پزشکی ثبت میکند. -
اطلاعرسانی به کارفرما:
پس از دریافت گواهی پزشکی، کارگر موظف است آن را در اسرع وقت به کارفرما ارائه دهد تا مرخصی رسمی و قانونی ثبت شود. -
تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی:
سازمان تأمین اجتماعی، گواهی پزشکی را بررسی و تأیید میکند. این مرحله تضمین میکند که مرخصی استعلاجی قانونی و معتبر باشد و فرد بتواند غرامت دستمزد دریافت کند. -
دریافت حقوق ایام استعلاجی:
-
سه روز نخست: حقوق توسط کارفرما پرداخت میشود.
-
از روز چهارم به بعد: پرداخت حقوق بر عهده سازمان تأمین اجتماعی است و درصد مشخصی از حقوق روزانه فرد طبق مقررات محاسبه میشود.
-
نکات مهم:
-
ارائه مدارک پزشکی معتبر و اطلاعرسانی به موقع به کارفرما، شرط لازم برای قانونی بودن مرخصی است.
-
تمام ایامی که توسط سازمان تأیید شده، جزو سابقه کاری و بیمهای فرد محسوب میشود و در محاسبه مزایا و بازنشستگی تأثیر دارد.
این مراحل باعث میشوند مرخصی استعلاجی نه تنها از نظر قانونی معتبر باشد، بلکه حقوق کارگر نیز در طول دوران بیماری محفوظ بماند.
جمعبندی
مرخصی استعلاجی یک حق قانونی و مهم برای کارگران و کارمندان است که امکان میدهد در صورت بیماری یا آسیب جسمی، بدون نگرانی از قطع حقوق یا از دست دادن شغل، دوران درمان خود را سپری کنند. ماده ۷۴ قانون کار و ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی پایه قانونی این مرخصی را تعیین کردهاند و قوانین مشخص میکنند که سه روز نخست بر عهده کارفرما و روزهای بعدی تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی قرار دارند.
همچنین، مرخصی استعلاجی محدود به تعداد روز مشخصی در سال نیست و تمام ایامی که توسط پزشک و سازمان تأیید میشود، جزو سابقه کاری و بیمهای فرد محسوب میشوند. رعایت مراحل قانونی، ارائه مدارک معتبر و اطلاعرسانی به موقع، کلید استفاده صحیح و قانونی از این مرخصی است.
با آگاهی از این قوانین، کارگران میتوانند از حقوق خود محافظت کنند و کارفرمایان نیز از مشکلات قانونی جلوگیری کنند، به گونهای که سیستم کاری منظم و منصفانه برای همه برقرار شود.
